1. Agro-Climatic Requirements and Soil Preparation

Climate:

• Temperature: Ideal range is 25–35°C; growth stalls below 17°C.

• Rainfall: Moderate (800–1,200 mm/year); waterlogging increases fungal risks.

• Sunlight: 6–8 hours daily.

Soil:

• Type: Well-drained loamy soil with pH 6.0–7.5.

• Preparation:

  • Plough 2–3 times, incorporate 25 tonnes/ha FYM and compost.

  • Use raised beds (90–120 cm wide) for improved drainage.

2. Seed Sowing Season, Rate, and Method

Season:

• Kharif: June–July (rainfed).

• Rabi: October–November (irrigated).

Seed Rate:

• 100–150 g/ha of certified seeds.

Spacing:

• 60 × 60 cm or 75 × 60 cm for hybrids.

Method:

• Nursery raising: Sow seeds in lines (5 cm apart) on 7.2 × 1.2 m beds. Transplant 25–30-day-old seedlings.

3. Nutrient Management

• Basal dose:

  • Varieties: 50:50:30 kg/ha NPK + 25 t/ha FYM.

  • Hybrids: 100:150:100 kg/ha NPK + 25 t/ha FYM.

• Top dressing: 50 kg N/ha at 30 days.

• Biofertilizers: Apply 2 kg/ha each of Azospirillum and Phosphobacteria.

4. Irrigation

• Frequency:

  • Summer: Every 3–4 days.

  • Winter: Every 7–12 days.

• Methods: Drip irrigation preferred to conserve water and reduce disease.

5. Weed Management

• Pre-planting: Summer ploughing and glyphosate application (1 kg/ha).

• Mulching: Black polythene or sugarcane trash to suppress weeds.

• Manual weeding: 2–3 sessions in the first 45 days.

6. Integrated Pest Management (IPM)

• Cultural: Crop rotation, resistant varieties (e.g., Arka Shirish), and destruction of crop residues.

• Biological:

  • Neem cake (100 kg/ha) for nematodes.

  • Conservation of predators like Chrysopa and Coccinella.

• Chemical:

  • Fruit borer: Azadirachtin (1%) or chlorpyrifos (20% EC).

  • Whitefly: Thiamethoxam (25% WG).

7. Harvesting and Post-Harvest Management

Harvesting:

• Start 100–150 days after sowing; pick fruits at glossy, firm stage.

Post-Harvest:

• Storage:

  • Ordinary conditions: 1–2 days (summer), 3–4 days (winter).

  • Cold storage: 7–10 days at 7–10°C and 85–95% RH.

• Grading: BIS standards (Super, Fancy, Commercial).

• Cool chain: Maintain 10–11°C during transport for exports.

By adhering to these practices, farmers can enhance brinjal productivity while mitigating pest and environmental stresses.

1. कृषि-जलवायु आवश्यकताएँ और मिट्टी की तैयारी

• जलवायु:

  • तापमान: आदर्श सीमा 25−35°C है; 17°C से नीचे वृद्धि रुक जाती है।

  • वर्षा: मध्यम (800−1,200 मिमी/वर्ष); जलभराव से फफूंद जनित रोगों का खतरा बढ़ जाता है।

  • धूप: प्रतिदिन 6−8 घंटे।

• मिट्टी:

  • प्रकार: अच्छी जल निकासी वाली दोमट मिट्टी जिसका pH 6.0−7.5 हो।

  • तैयारी:

    • 2−3 बार जुताई करें, 25 टन/हेक्टेयर गोबर की खाद (FYM) और कम्पोस्ट मिलाएं।

    • बेहतर जल निकासी के लिए उठी हुई क्यारियाँ (90−120 सेमी चौड़ी) का उपयोग करें।

2. बीज बुवाई का मौसम, दर और विधि

• मौसम:

  • खरीफ: जून-जुलाई (वर्षा आधारित)।

  • रबी: अक्टूबर-नवंबर (सिंचित)।

• बीज दर:

  • 100−150 ग्राम/हेक्टेयर प्रमाणित बीज।

• दूरी:

  • संकर किस्मों के लिए 60×60 सेमी या 75×60 सेमी।

• विधि:

  • नर्सरी तैयार करना: 7.2×1.2 मीटर की क्यारियों पर पंक्तियों में (5 सेमी की दूरी पर) बीज बोएं। 25−30 दिन पुराने पौधों की रोपाई करें।

3. पोषक तत्व प्रबंधन

• आधार खुराक:

  • किस्में: 50:50:30 किग्रा/हेक्टेयर एनपीके (NPK) + 25 टन/हेक्टेयर गोबर की खाद (FYM)।

  • संकर किस्में: 100:150:100 किग्रा/हेक्टेयर एनपीके (NPK) + 25 टन/हेक्टेयर गोबर की खाद (FYM)।

• ऊपरी खाद (Top dressing): 30 दिनों पर 50 किग्रा नाइट्रोजन (N)/हेक्टेयर।

• जैव उर्वरक: एजोस्पिरिलम (Azospirillum) और फॉस्फोबैक्टीरिया (Phosphobacteria) प्रत्येक 2 किग्रा/हेक्टेयर डालें।

4. सिंचाई

• आवृत्ति:

  • गर्मी: हर 3−4 दिन।

  • सर्दी: हर 7−12 दिन।

• विधियाँ: पानी बचाने और रोगों को कम करने के लिए टपक सिंचाई (Drip irrigation) को प्राथमिकता दी जाती है।

5. खरपतवार प्रबंधन

• रोपाई से पहले: गर्मियों की जुताई और ग्लाइफोसेट (1 किग्रा/हेक्टेयर) का प्रयोग।

• पलवार (Mulching): खरपतवार रोकने के लिए काली पॉलीथीन या गन्ने की सूखी पत्तियों का उपयोग करें।

• हाथ से निराई: पहले 45 दिनों में 2−3 बार।

6. एकीकृत कीट प्रबंधन (IPM)

• सस्य क्रियाएँ (Cultural): फसल चक्र, प्रतिरोधी किस्में (जैसे, अर्का शिरीष), और फसल अवशेषों को नष्ट करना।

• जैविक (Biological):

  • सूत्रकृमि (नेमाटोड) के लिए नीम की खली (100 किग्रा/हेक्टेयर)।

  • शिकारी कीटों जैसे क्राइसोपा (Chrysopa) और कॉक्सिनेला (Coccinella) का संरक्षण।

• रासायनिक (Chemical):

  • फल छेदक: एजाडिरेक्टिन (1%) या क्लोरपाइरीफोस (20% ईसी)।

  • सफेद मक्खी: थियामेथोक्साम (25% डब्ल्यूजी)।

7. तुड़ाई और तुड़ाई उपरांत प्रबंधन

• तुड़ाई:

  • बुवाई के 100−150 दिन बाद शुरू करें; फलों को चमकदार, ठोस अवस्था में तोड़ें।

• तुड़ाई उपरांत:

  • भंडारण:

    • सामान्य स्थितियाँ: 1−2 दिन (गर्मी), 3−4 दिन (सर्दी)।

    • शीत भंडारण: 7−10 दिन 7−10°C तापमान और 85−95% सापेक्ष आर्द्रता (RH) पर।

  • श्रेणीकरण: बीआईएस (BIS) मानक (सुपर, फैंसी, कमर्शियल)।

  • शीत श्रृंखला (Cool chain): निर्यात के लिए परिवहन के दौरान 10−11°C तापमान बनाए रखें।

इन प्रथाओं का पालन करके, किसान कीट और पर्यावरणीय तनावों को कम करते हुए बैंगन की उत्पादकता बढ़ा सकते हैं।

રીંગણની ખેતી: સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા (ગુજરાતી અનુવાદ)

1. કૃષિ-આબોહવાકીય જરૂરિયાતો અને જમીનની તૈયારી

• આબોહવા:

  • તાપમાન: આદર્શ તાપમાન 25–35°C છે; 17°C થી નીચે વૃદ્ધિ અટકી જાય છે.

  • વરસાદ: મધ્યમ (800–1,200 મીમી/વર્ષ); પાણી ભરાવાથી ફૂગના રોગોનું જોખમ વધે છે.

  • સૂર્યપ્રકાશ: દરરોજ 6–8 કલાક.

• જમીન:

  • પ્રકાર: સારી નિતારણ શક્તિવાળી ગોરાડુ જમીન જેનો pH 6.0–7.5 હોય.

  • તૈયારી:

    • 2–3 વાર ખેડ કરો, હેક્ટર દીઠ 25 ટન છાણિયું ખાતર (FYM) અને કમ્પોસ્ટ ભેળવો.

    • સારી નિતારણ શક્તિ માટે ઊંચા ગાદી ક્યારા (90–120 સેમી પહોળા) બનાવો.

2. બીજ વાવણીનો સમય, દર અને પદ્ધતિ

• ઋતુ:

  • ખરીફ: જૂન–જુલાઈ (વરસાદ આધારિત).

  • રવિ: ઓક્ટોબર–નવેમ્બર (પિયત).

• બીજનો દર:

  • 100–150 ગ્રામ/હેક્ટર પ્રમાણિત બીજ.

• અંતર:

  • હાઈબ્રિડ માટે 60 × 60 સેમી અથવા 75 × 60 સેમી.

• પદ્ધતિ:

  • ધરૂ ઉછેર: 7.2 × 1.2 મીટરના ગાદી ક્યારા પર લાઈનમાં (5 સેમી અંતરે) બીજ વાવો. 25–30 દિવસના ધરૂનું ફેરરોપણ કરો.

3. પોષક તત્વોનું વ્યવસ્થાપન

• પાયાનું ખાતર:

  • જાતો: 50:50:30 કિગ્રા/હેક્ટર નાઇટ્રોજન:ફોસ્ફરસ:પોટાશ (NPK) + 25 ટન/હેક્ટર છાણિયું ખાતર.

  • હાઈબ્રિડ: 100:150:100 કિગ્રા/હેક્ટર NPK + 25 ટન/હેક્ટર છાણિયું ખાતર.

• પૂર્તિ ખાતર: 30 દિવસે 50 કિગ્રા નાઇટ્રોજન/હેક્ટર આપો.

• જૈવિક ખાતરો: એઝોસ્પિરિલમ અને ફોસ્ફોબેક્ટેરિયા દરેક 2 કિગ્રા/હેક્ટર પ્રમાણે આપો.

4. સિંચાઈ (પિયત)

• આવર્તન:

  • ઉનાળો: દર 3–4 દિવસે.

  • શિયાળો: દર 7–12 દિવસે.

• પદ્ધતિઓ: પાણી બચાવવા અને રોગ ઘટાડવા માટે ટપક સિંચાઈ પદ્ધતિ વધુ યોગ્ય છે.

5. નિંદામણ વ્યવસ્થાપન

• વાવેતર પહેલા: ઉનાળામાં ઊંડી ખેડ અને ગ્લાયફોસેટ (1 કિગ્રા/હેક્ટર) નો ઉપયોગ.

• આચ્છાદન (Mulching): નિંદામણને દબાવવા માટે કાળી પોલિથીન અથવા શેરડીની પરાળનો ઉપયોગ કરો.

• હાથ નિંદામણ: પ્રથમ 45 દિવસમાં 2–3 વખત.

6. સંકલિત જીવાત વ્યવસ્થાપન (IPM)

• ખેતી પદ્ધતિઓ: પાકની ફેરબદલી, રોગપ્રતિકારક જાતો (દા.ત., અર્કા શિરીષ), અને પાકના અવશેષોનો નાશ.

• જૈવિક નિયંત્રણ:

  • કૃમિ (nematodes) માટે લીંબોળીનો ખોળ (100 કિગ્રા/હેક્ટર).

  • મિત્ર કીટકો જેવા કે ક્રાયસોપા (Chrysopa) અને કોક્સિનેલા (Coccinella) નું સંરક્ષણ.

• રાસાયણિક નિયંત્રણ:

  • ફળ કોરી ખાનાર ઇયળ: એઝાડીરેક્ટીન (1%) અથવા ક્લોરપાયરીફોસ (20% EC).

  • સફેદ માખી: થાયામેથોક્ઝામ (25% WG).

7. કાપણી અને કાપણી પછીનું વ્યવસ્થાપન

• કાપણી:

  • વાવણી પછી 100–150 દિવસે શરૂ કરો; ફળો ચળકતા અને મજબૂત દેખાય ત્યારે ચૂંટો.

• કાપણી પછી:

  • સંગ્રહ:

    • સામાન્ય પરિસ્થિતિમાં: 1–2 દિવસ (ઉનાળો), 3–4 દિવસ (શિયાળો).

    • શીત સંગ્રહ (Cold storage): 7–10 દિવસ, 7–10°C તાપમાન અને 85–95% સાપેક્ષ ભેજ પર.

  • ગ્રેડિંગ: BIS ધોરણો મુજબ (સુપર, ફેન્સી, કોમર્શિયલ).

  • કૂલ ચેઈન: નિકાસ માટે પરિવહન દરમિયાન 10–11°C તાપમાન જાળવો.

આ પદ્ધતિઓનું પાલન કરીને, ખેડૂતો જીવાતો અને પર્યાવરણીય તાણને ઓછું કરીને રીંગણની ઉત્પાદકતા વધારી શકે છે.