1. Agro-Climatic Requirements and Soil Preparation

• Climate: Thrives in warm, sub-tropical, and hot-arid regions (25–35°C). Frost-sensitive and requires full sunlight.

• Soil: Well-drained loamy/sandy-loam soils with pH 6.0–7.0. Avoid waterlogged conditions.

• Land Preparation:

  • Plough 1–2 times to achieve fine tilth.

  • Form furrows at 1.5–2.5 m spacing for bower systems or 1.2–1.5 m for ground trailing.

  • Create raised beds (20–30 cm height) in wet/dry seasons for drainage.

2. Seed Sowing

• Season:

  • Summer crop: January–February (plains).

  • Rainy season: May–June.

• Seed Rate: 4–5 kg/ha (direct sowing). For hybrid varieties, 2.4–3.4 kg/acre.

• Spacing:

  • Bower system: 2.5 m between rows, 1 m within rows.

  • Ground trailing: 1.2–1.5 m (rows) × 40–60 cm (plants).

• Method: Dibble 2–3 seeds/pit (1.5 cm depth). Use treated seeds (Thiram 3g/kg).

3. Nutrient Management

• Basal Application:

  • 15–20 tonnes FYM/ha + 50–60 kg N, 40–50 kg P₂O₅, and 30–40 kg K₂O/ha.

• Top Dressing:

  • 30–40 kg N/ha at 30 and 45 days after sowing (DAS).

• Integrated Approach:

  • Combine 50% RDF (e.g., 30:20:20 kg NPK/ha) with 15 tonnes FYM/ha + biofertilizers (Azotobacter, Azospirillum).

4. Irrigation

• Frequency:

  • Moderate irrigation every 7–10 days (dry seasons). Reduce frequency during monsoons.

• Methods:

  • Drip irrigation (100% pan evaporation) + mulching improves water efficiency.

  • Avoid water stagnation to prevent root rot.

5. Weed Management

• Pre-Emergent Herbicides: Apply Pendimethalin (0.75 kg a.i./ha).

• Cultural Practices:

  • Mulching with black polythene (100% weed control).

  • 1–2 hand-weedings at 20–40 DAS.

• Crop Rotation: Rotate with legumes/maize to reduce soil pathogens.

6. Integrated Pest Management (IPM)

• Major Pests: Fruit fly, aphids, red pumpkin beetle.

• Preventive Measures:

  • Traps: Cue-lure traps (2–5/ha) for fruit flies.

  • Biocontrol: Neem oil (3%) or Prosopis juliflora leaf extract for powdery mildew.

• Chemical Control:

  • Imidacloprid (sucking pests), Spinetoram (fruit borers).

  • Avoid unapproved insecticides to minimize residue risks.

7. Harvesting and Post-Harvest Management

• Harvesting:

  • Begin 55–60 DAS. Pick tender fruits (15–20 cm length) every 3–4 days.

  • Yield: 40–50 q/ha (open field); 75–80 q/ha (polyhouse).

• Post-Harvest:

  • Coating: 1% carnauba wax extends shelf life to 6 days (ambient).

  • Storage: Use perforated polybags (200 gauge) in refrigerated conditions (10–12°C, 85–90% RH).

  • Avoid bruising to reduce physiological weight loss.

Key Considerations: Adjust practices based on regional climate (e.g., bower systems in high-rainfall areas). Integrate organic inputs for sustainable yields and residue-free produce.

1. कृषि-जलवायु संबंधी आवश्यकताएँ और मिट्टी की तैयारी

• जलवायु: गर्म, उप-उष्णकटिबंधीय और गर्म-शुष्क क्षेत्रों (25-35°C) में अच्छी तरह पनपता है। पाले के प्रति संवेदनशील होता है और इसे पूरी धूप की आवश्यकता होती है।

• मिट्टी: अच्छी जल निकासी वाली दोमट/रेतीली-दोमट मिट्टी जिसका pH 6.0-7.0 हो। जलभराव वाली स्थितियों से बचें।

• भूमि की तैयारी:

  • अच्छी भुरभुरी मिट्टी तैयार करने के लिए 1-2 बार जुताई करें।

  • बower (मचान) प्रणाली के लिए 1.5-2.5 मीटर की दूरी पर या जमीन पर बेल फैलाने के लिए 1.2-1.5 मीटर की दूरी पर क्यारियाँ (furrows) बनाएँ।

  • जल निकासी के लिए गीले/सूखे मौसम में उठी हुई क्यारियाँ (20-30 सेमी ऊँचाई) बनाएँ।

2. बीज बोवाई

• मौसम:

  • ग्रीष्मकालीन फसल: जनवरी-फरवरी (मैदानी इलाकों में)।

  • बरसात का मौसम: मई-जून।

• बीज दर: 4-5 किग्रा/हेक्टेयर (सीधी बुवाई)। संकर किस्मों के लिए, 2.4-3.4 किग्रा/एकड़।

• दूरी:

  • बower (मचान) प्रणाली: पंक्तियों के बीच 2.5 मीटर, पंक्ति के भीतर 1 मीटर।

  • जमीन पर बेल फैलाना: 1.2-1.5 मीटर (पंक्तियाँ) × 40-60 सेमी (पौधे)।

• विधि: प्रत्येक गड्ढे में 2-3 बीज (1.5 सेमी गहराई) डिबल करें। उपचारित बीजों (थिरम 3 ग्राम/किग्रा) का प्रयोग करें।

3. पोषक तत्व प्रबंधन

• बुनियादी अनुप्रयोग:

  • 15-20 टन FYM (गोबर की खाद)/हेक्टेयर + 50-60 किग्रा N (नाइट्रोजन), 40-50 किग्रा P₂O₅ (फॉस्फोरस), और 30-40 किग्रा K₂O (पोटैशियम)/हेक्टेयर।

• टॉप ड्रेसिंग (ऊपर से डालना):

  • बुवाई के 30 और 45 दिनों के बाद (DAS) 30-40 किग्रा N/हेक्टेयर।

• एकीकृत दृष्टिकोण:

  • 50% RDF (अनुशंसित उर्वरक खुराक) (जैसे, 30:20:20 किग्रा NPK/हेक्टेयर) को 15 टन FYM/हेक्टेयर + जैव उर्वरक (एज़ोटोबैक्टर, एज़ोस्पिरिलम) के साथ मिलाएं।

4. सिंचाई

• आवृत्ति:

  • मध्यम सिंचाई हर 7-10 दिनों में (शुष्क मौसम में)। मानसून के दौरान आवृत्ति कम करें।

• तरीके:

  • ड्रिप सिंचाई (100% पैन वाष्पीकरण) + मल्चिंग से पानी की दक्षता में सुधार होता है।

  • जड़ सड़न को रोकने के लिए पानी के ठहराव से बचें।

5. खरपतवार प्रबंधन

• अंकुरण-पूर्व शाकनाशी: पेंडीमेथालिन (0.75 किग्रा a.i./हेक्टेयर) का प्रयोग करें।

• सांस्कृतिक प्रथाएँ:

  • काली पॉलीथीन से मल्चिंग (100% खरपतवार नियंत्रण)।

  • 20-40 DAS पर 1-2 बार हाथ से निराई करें।

• फसल चक्र: मिट्टी के रोगजनकों को कम करने के लिए फलियां/मक्का के साथ फसल चक्र अपनाएं।

6. एकीकृत कीट प्रबंधन (IPM)

• प्रमुख कीट: फल मक्खी, माहू (एफिड्स), लाल कद्दू भृंग।

• निवारक उपाय:

  • जाल: फल मक्खियों के लिए क्यू-ल्यूर ट्रैप (2-5/हेक्टेयर)।

  • जैव नियंत्रण: पाउडरी मिल्ड्यू (चूर्णिल आसिता) के लिए नीम का तेल (3%) या प्रोसोपिस जूलीफ्लोरा पत्ती का अर्क।

• रासायनिक नियंत्रण:

  • इमिडाक्लोप्रिड (चूसने वाले कीट), स्पिनेटोरम (फल छेदक)।

  • अवशेषों के जोखिम को कम करने के लिए गैर-अनुमोदित कीटनाशकों से बचें।

7. कटाई और कटाई के बाद प्रबंधन

• कटाई:

  • 55-60 DAS पर शुरू करें। हर 3-4 दिनों में कोमल फल (15-20 सेमी लंबाई) तोड़ें।

  • उपज: 40-50 क्विंटल/हेक्टेयर (खुले खेत); 75-80 क्विंटल/हेक्टेयर (पॉलीहाउस)।

• कटाई के बाद:

  • कोटिंग: 1% कारनौबा वैक्स शेल्फ लाइफ को 6 दिनों तक (सामान्य तापमान पर) बढ़ाता है।

  • भंडारण: ठंडी परिस्थितियों (10-12°C, 85-90% RH) में छिद्रित पॉलीबैग (200 गेज) का उपयोग करें।

  • शारीरिक वजन घटाने को कम करने के लिए चोट लगने से बचाएं।

मुख्य बातें: क्षेत्रीय जलवायु के आधार पर प्रथाओं को समायोजित करें (उदाहरण के लिए, उच्च वर्षा वाले क्षेत्रों में बower/मचान प्रणाली)। टिकाऊ पैदावार और अवशेष-मुक्त उपज के लिए जैविक आदानों को एकीकृत करें।

1. કૃષિ-આબોહવાકીય જરૂરિયાતો અને જમીનની તૈયારી

• આબોહવા: ગરમ, ઉપ-ઉષ્ણકટિબંધીય અને ગરમ-સૂકા પ્રદેશો (25–35°C) માં સારી રીતે ઉગે છે. હિમ પ્રત્યે સંવેદનશીલ છે અને સંપૂર્ણ સૂર્યપ્રકાશની જરૂર પડે છે.

• જમીન: સારી નિતાર શક્તિવાળી ગોરાડુ/રેતાળ-ગોરાડુ જમીન જેનો pH 6.0–7.0 હોય તે યોગ્ય છે. પાણી ભરાઈ રહે તેવી જમીન ટાળવી.

• જમીનની તૈયારી:

  • સારી અને મુલાયમ જમીન તૈયાર કરવા માટે 1–2 વાર હળથી ખેડ કરવી.

  • મંડપ પદ્ધતિ માટે 1.5–2.5 મીટરના અંતરે અને જમીન પર વેલા ફેલાવવા માટે 1.2–1.5 મીટરના અંતરે ચાસ તૈયાર કરવા.

  • ભીની/સૂકી ઋતુમાં સારા નિતાર માટે 20–30 સેમી ઊંચાઈના ઉપસેલા ક્યારા બનાવવા.

2. બીજ વાવણી

• ઋતુ:

  • ઉનાળુ પાક: જાન્યુઆરી–ફેબ્રુઆરી (મેદાની વિસ્તારો માટે).

  • ચોમાસુ પાક: મે–જૂન.

• બીજ દર: 4–5 કિગ્રા/હેક્ટર (સીધી વાવણી માટે). હાઇબ્રિડ જાતો માટે, 2.4–3.4 કિગ્રા/એકર.

• અંતર:

  • મંડપ પદ્ધતિ: હાર વચ્ચે 2.5 મીટર, હારમાં છોડ વચ્ચે 1 મીટર.

  • જમીન પર વેલા: હાર વચ્ચે 1.2–1.5 મીટર × છોડ વચ્ચે 40–60 સેમી.

• પદ્ધતિ: દરેક ખાડામાં 2–3 બીજ 1.5 સેમી ઊંડાઈએ વાવવા. માવજત કરેલા બીજ (થાઇરમ 3 ગ્રામ/કિલો બીજ) નો ઉપયોગ કરવો.

3. પોષણ વ્યવસ્થાપન

• પાયાનું ખાતર:

  • 15–20 ટન છાણિયું ખાતર/હેક્ટર + 50–60 કિગ્રા N, 40–50 કિગ્રા P₂O₅, અને 30–40 કિગ્રા K₂O/હેક્ટર.

• પૂર્તિ ખાતર:

  • વાવણી પછી 30 અને 45 દિવસે 30–40 કિગ્રા N/હેક્ટર આપવું.

• સંકલિત પદ્ધતિ:

  • 50% ભલામણ કરેલ ખાતર (દા.ત., 30:20:20 કિગ્રા NPK/હેક્ટર) સાથે 15 ટન છાણિયું ખાતર/હેક્ટર + જૈવિક ખાતરો (એઝોટોબેક્ટર, એઝોસ્પિરિલમ) નું મિશ્રણ કરવું.

4. સિંચાઈ (પિયત)

• આવર્તન (Frequency):

  • સૂકી ઋતુમાં દર 7–10 દિવસે મધ્યમ પિયત આપવું. ચોમાસા દરમિયાન પિયતની આવર્તન ઘટાડવી.

• પદ્ધતિઓ:

  • ટપક સિંચાઈ (100% બાષ્પીભવન દર મુજબ) + મલ્ચિંગ (આચ્છાદન) પાણીની કાર્યક્ષમતા સુધારે છે.

  • મૂળના સડાને રોકવા માટે પાણી ભરાઈ રહેતું ટાળવું.

5. નીંદણ વ્યવસ્થાપન

• પૂર્વ-ઉદભવ નીંદણનાશકો (Pre-Emergent Herbicides): પેન્ડીમેથાલિન (0.75 કિગ્રા સક્રિય તત્વ/હેક્ટર) નો છંટકાવ કરવો.

• સાંસ્કૃતિક પદ્ધતિઓ:

  • કાળા પોલિથીન વડે મલ્ચિંગ (100% નીંદણ નિયંત્રણ).

  • વાવણી પછી 20–40 દિવસે 1–2 વાર હાથ વડે નીંદામણ કરવું.

• પાક ફેરબદલી: જમીનજન્ય રોગકારકો ઘટાડવા માટે કઠોળ/મકાઈ સાથે પાકની ફેરબદલી કરવી.

6. સંકલિત જીવાત વ્યવસ્થાપન (IPM)

• મુખ્ય જીવાતો: ફળ માખી, મોલોમશી (aphids), લાલ કોળાનો ભમરો (red pumpkin beetle).

• નિવારક પગલાં:

  • ટ્રેપ્સ: ફળ માખી માટે ક્યુ-લ્યુર ટ્રેપ્સ (2–5/હેક્ટર) ગોઠવવા.

  • જૈવિક નિયંત્રણ: ભૂકીછારા (powdery mildew) માટે લીમડાનું તેલ (3%) અથવા પ્રોસોપિસ જુલીફ્લોરા (ગાંડો બાવળ) ના પાંદડાનો અર્ક વાપરવો.

• રાસાયણિક નિયંત્રણ:

  • ઇમિડાક્લોપ્રિડ (ચૂસિયા પ્રકારની જીવાતો માટે), સ્પિનેટોરામ (ફળ કોરી ખાનાર ઇયળ માટે).

  • પાકમાં અવશેષોના જોખમને ઘટાડવા માટે બિન-માન્યતાપ્રાપ્ત જંતુનાશકોનો ઉપયોગ ટાળવો.

7. લણણી અને લણણી પછીનું વ્યવસ્થાપન

• લણણી:

  • વાવણી પછી 55–60 દિવસે શરૂ થાય છે. દર 3–4 દિવસે કુમળા ફળો (15–20 સેમી લંબાઈના) ઉતારવા.

  • ઉપજ: 40–50 ક્વિન્ટલ/હેક્ટર (ખુલ્લા ખેતરમાં); 75–80 ક્વિન્ટલ/હેક્ટર (પોલીહાઉસમાં).

• લણણી પછીનું વ્યવસ્થાપન:

  • કોટિંગ: 1% કાર્નોબા વેક્સ (carnauba wax) નો લેપ કરવાથી સામાન્ય તાપમાને સંગ્રહ ક્ષમતા 6 દિવસ સુધી વધે છે.

  • સંગ્રહ: કાણાંવાળી પોલીબેગ્સ (200 ગેજ) નો ઉપયોગ કરીને રેફ્રિજરેટેડ સ્થિતિમાં (10–12°C, 85–90% સાપેક્ષ ભેજ) સંગ્રહ કરવો.

  • ફળોને ઇજા થતી અટકાવવી જેથી શારીરિક વજન ઘટાડો ઓછો થાય.

મુખ્ય બાબતો: પ્રાદેશિક આબોહવાને આધારે પદ્ધતિઓમાં ફેરફાર કરવો (દા.ત., વધુ વરસાદવાળા વિસ્તારોમાં મંડપ પદ્ધતિ). ટકાઉ ઉપજ અને અવશેષ-મુક્ત ઉત્પાદન માટે જૈવિક ખાતરો અને પદ્ધતિઓનું સંકલન કરવું.